مسجد جامع عتیق شیراز قدیمی ترین مسجد شهر شیراز است که به نام مسجد آینه و نیز مسجد جمعه نیز شناخته می شود. این مسجد که در ردیف وسیع ترین مساجد ایران نیز قرار می گیرد در سال 281 هجری قمری و در دوران حکومت صفاریان توسط عمرولیث صفاری بنیان نهاده شده است. به نظر می رسد این مسجد بر روی بقایای یک عبادتگاه کهن ساخته شده است اما از تاریخچه و یا قدمت دقیق عبادتگاه اطلاعی در دست نیست. در باره این مسجد افسانه های بسیاری به گوش می رسد و برخی آن را بیت الاقصی می نامند و معتقدند که قبله در ابتدا به سوی این مسجد بوده است. برخی دیگر هم این مسجد را محل نزول سه فرشته مقرب درگاه الهی می دانند.
در اواخر دوره ایلخانیان و به هنگام حکومت شاه اسحاق اینجو در سال 752 هجری قمری در میانه حیاط مسجد، بنایی ساخته می شود که به خدای خانه شهره می شود. محلی برای قرائت قرآن و نگهداری از این مصحف شریف که برخی آن را دروازه زمان می نامیدند و برخی دیگر معتقد بودند که عصای حضرت موسی به صورت اژدهایی عظیم در زیر این بنا خفته است. این بنای سنگی و مستطیل شکل دارای 12 متر طول و 10 متر عرض بوده و دور تا دور آن را ایوان هایی کم عرض فرا گرفته و اتاقی در میان ایوان ها واقع شده است. دور تا دور خدای خانه را کتیبه ای سنگی به خط زیبای ثلث فرا گرفته است که مضمون آن مدح قرآن کریم به صورت اشعاری به زبان عربی است.
بخش دیگری از این مسجد که بسیار مشهور است دیوار ندبه است. دیوار ندبه که با یک تک سرو کاشی کاری شده در جنوب مسجد قرار گرفته است نیز افسانه های بسیاری را در خود جای داده است. بر طبق این افسانه ها مرکب پیامبر اکرم(ص) در شب معراج از این نقطه به آسمان برخواسته است. این مسجد وسیع دارای شش در ورودی بوده که در اضلاع مختلف مسجد تعبیه شده است. این مسجد در دوره صفویه مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است که مشهودترین قسمت بازسازی ها در دروازه شمالی که به دروازه امام شهره است به چشم می خورد. سردر ورودی شمالی به طرز چشمگیری با مقرنس کاری و کاشی کاری های نفیسی به زیباترین شکل ممکن آراسته شده است.
بر اساس کتیبه مندرج بر بالای سر در سردر در سال 1031 ه.ق مرمت شده است. کتیبه ای منقش به نام های 12 امام دور تا دور سردر را فرا گرفته است که این کتیبه ها همه به خط خطاط دوره صفوی علاالدین جوهری است. در بخش شمالی طاق نمای بلندی قرار دارد که به طاق مروارید شهره است و دارای مقرنس کاری چشم نواز و خیره کننده ای است. این طاق نما نیز با کتیبه ای منقش به آیات نورانی کلام الله مجید آراسته شده است و بر فراز آن دو گلدسته زیبا به چشم می خورد. این مسجد در چهار ضلع خود دارای شبستان ها و ایوان های و رواق های مختلفی است که هر کدام از آن ها در گوشه ای از تاریخ و در دوره های مختلف تعمیر و بازسازی شده است و کتیبه ها و آثار مختلفی از این دور های تاریخی به یادگار مانده است. یکی از درب های ورودی مسجد که در ضلع غربی واقع شده است مستقیما به حیاط حرم شاهچراغ(ع) منتهی می شود و به راحتی می توانید در کنار زیارت این حرم شریف سری هم به مسجد عتیق شیراز بزنید.
