کاخ صاحبقرانیه، یادگاری قاجاری نیاوران
مجموعه کاخ های نیاوران که در میدان نیاوران قرار گرفته است در ابتدا یک نیزار وسیع بوده است که توسط فتحعلی شاه قاجار به عنوان یک محل ییلاقی خوش آب و هوا انتخاب میشود. این نیزار تبدیل به باغی زیبا می شود و چند عمارت کوچک نیز در درون آن ساخته می شود. در زمان برخی شاهان قاجار نیز این باغ گسترش می یابد و عمارت ها و کاخ هایی به آن اضافه می شود. آخرین عمارتی که در این مجموعه و در زمان قاجار ساخته شده است کوشک احمد شاهی است. در زمان پهلوی نیز برخی از عمارت های کوچک قدیمی تخریب شده و کاخ جدید و مدرنی در آن ساخته شد که محل اقامت خانواه پهلوی دوم بود.
کاخ صاحبقرانیه یکی از کاخ های موجود در مجموعه نیاوران است که در سال 1227هجری شمسی به دستور ناصرالدین شاه قاجار در مجموعه باغ نیاوران ساحته می شود. ناصرالدین شاه که خود را صاحب قران می نامید نام این عمارت را نیز عمارت صاحبقرانیه نهاد. این کاخ زیبا نمای بیرونی ساده ای دارد و در دو طبقه ساخته شده است. مهم ترین بخش این کاخ شاهی تالار جهان نما است. تالاری وسیع و آیینه کاری شده که بسیار زیبا و باشکوه است و تقریبا در صدر تمام تالارهای آیینه کاری شده قرار می گیرد. این تالار از یک سو مشرف به جنوب شهر و از یک سوی دیگر مشرف به کوههای البرز در شمال تهران است.
درب های ورودی این سالن بسیار زیبا نیز با ظرافت تمام ساخته شده و مزین به منبت کاری های چشم نواز است. تالار علاوه بر آیینه کاری خاص و حیرت انگیز با انواع تابلوهای نقاشی نیز آراسته شده است و گچبریهای حیرت انگیز نیز آن بسیار خودنمایی می کند. آیینه کاری در زمان ناصرالدین شاه آغاز شده و در زمان مظفرالدین شاه به پایان رسیده است. حوض خانه دیگر طبقه این کاخ زیباست که بسیار چشم نواز است. ورودی حوضخانه مشرف به ساختمان حرمسرا بوده که بیش از چهل اتاق داشته است ولی در زمان مظفرالدین شاه تخریب شد. علاوه بر این بنا خانه های کوچک بسیاری با چند اتاق و یک ایوان نیز برای زنان ناصرالدن شاه ساخته شده بود که همگی تخریب شد. حوضخانه نیز با تابلوهای زیبا و گچبری ها و تزئینات فاخر آراسته شده است.
این کاخ در زمان پهلوی اول مورد بازسازی قرار گرفت تا مکانی برای برگزاری جشن ازدواج فوزیه و محمدرضا باشد. در زمان پهلوی دوم نیز فرح دیبا دکوراسیون این کاخ را از نو چید و طبقه حوضخانه را تبدیل به مهمانسرا کرده و با چیدن مبلمان نمای آن را تغییر داد. طبقه دوم نیز تبدیل به دفتر کار پادشاه پهلوی شد. اتاق های کاخ نیز تغییر کابری داد و به اتاق منشی، هدایا، دندانپزکشی، مذاکرات و اتاق استراحت خصوصی تبدیل شد. این کاخ بعد از انقلاب مصادره شد و اکنون به عنوان موزه به کار برده می شود و آثار تاریخی با ارزشی در آن به نمایش گذاشته شده است.
